भारतीय दर्शन परंपरेत मानवी जीवन व सभोवतालचे विश्व यांच्या खर्या स्वरुपाचा शोध घेणार्याप तत्वज्ञानाच्या सहा शाखा आहेत. दर्शन म्हणजे केवळ बौद्धिक चर्चा नाही तर प्रत्यक्ष अनुभुती.न्याय(म. गौतम), वैशेषिक(म. कणाद), सांख्य(म. कपिल), योग, मिमांसा(म. जैमिनी) व वेदांत(म. बादरायण व्यास). या षडदर्शनापैकी योगदर्शनाची परंपरा हिरण्यगर्भापासून प्रारंभ होते असे मानण्यात येते. हिरण्यगर्भो योगस्य वक्ता, नान्य: पुरातन: ॥ याज्ञवल्क्य स्मृती, महाभारत 12.349.65 (हिरण्यगर्भाहून जुना योगाचा व्याख्याता अन्य कोणीही नाही.)
Read More : पातञ्जल योगसुत्रे about पातञ्जल योगसुत्रे

योगशास्त्राचे उपचारास अत्यंत सुलभ, स्वस्त व कुठेही उपलब्ध होऊ शकणारे तंत्र, त्याची परिणामकारकता लक्षात घेता, आजच्या समस्यांवर मात करण्यासाठी व्यापक प्रमाणावर अंगिकारण्याची गरज आहे.
Read More : बदललेल्या जीवनशैलीमध्ये योगाची उपयुक्तता 11 about बदललेल्या जीवनशैलीमध्ये योगाची उपयुक्तता 11

मधुमेहाची प्रमुख कारणे

या विवेचनात प्रामुख्याने मध्यम वयात सुरू होणार्‍या मधुमेहाचाच Diabetes Mellitus विचार केला आहे. हे विवेचन मधुमेहाचे रुग्ण व सामान्य वाचक डोळ्यासमोर ठेऊन केले आहे, त्यामुळे क्लिष्ट शास्त्रीय विवेचन न करता सोप्या शब्दात काही मूलभूत संकल्पना स्पष्ट केल्या आहेत. मधुमेहात निर्माण होणार्‍या प्रक्रियांचा विचार या आधी केला आहे. अशी स्थिती दोन कारणांमुळे उद्भवते. एक तर पुरेसे इंशुलीन शरिरात तयार होत नाही किंवा दुसरीकडे शरिरांतर्गत क्रियांमुळे रक्तातल्या साखरेत वाढ होते. Read More : मधुमेह व योग about मधुमेह व योग

साधनपादाच्या 55 सुत्रांपैकी 1 ते 28 सुत्रात क्रियायोग, क्लेष, अविद्यानाश व कैवल्यप्राप्ती इ. चे विवेचन आहे. 29 ते 45 सुत्रात अष्टांगयोगाचे सूत्र व यमनियमांचे विवेचन आहे. 46 ते 48 आसनांशी व 49 ते 53 प्राणायामाशी संबंधित सुत्रे आहेत.
सुत्रांची सुरूवात सामान्यपणे ‘अथ’ पासून होते व शेवट ‘इति’ ने होतो. म्हणून पातञ्जल योगसुत्रांची सुरुवात ज्या सुत्रापासून होते ते सूत्र आहे
अथ योगानुशासनम् समाधिपाद 1
Read More : साधनपाद about साधनपाद

शौच म्हणजे शुचिता, स्वच्छता purity, cleanliness. ही स्वच्छता शारीरिक पातळीवर असते तशीच मानसिक पातळीवरही असते. शारीरिक व मानसिक शुचिता आहारावरही अवलंबून असते. हा आहार शरिराच्या स्थितीनुसार तसेच आपण करीत असलेल्या कामानुसार हवा, तो सात्विक हवा. 
मानसिक शुचितेसाठी भौतिक आहाराबरोबरच मानसिक आहारही सात्विकच हवा. मानसिक आहार म्हणजे श्रवण, वाचन, संभाषण, मैत्री इ. त्यामुळे चित्तातील राग, द्वेष इ. मळ दूर होतात. शौच नियमाच्या परिपूर्ण पालनासाठी वैयक्तिक व सार्वजनिक आरोग्याच्या नियमांचे काटेकोर पालनही आवश्यक आहे. Read More : शौच, संतोष, तप, स्वाध्याय व ईश्वरप्रणिधान हे पाच नियम ही अष्टांग योगाचे दुसरे अंग आहे. about शौच, संतोष, तप, स्वाध्याय व ईश्वरप्रणिधान हे पाच नियम ही अष्टांग योगाचे दुसरे अंग आहे.

प्रत्येक व्यक्तिची प्रकृती भिन्न आहे, स्वतंत्र आहे, त्यानुसार त्याच्यातल्या सुप्त क्षमतांचा समुच्चय ही भिन्न आहे, स्वाभाविकच त्याची विकासाची प्रक्रिया, गती व निकषही स्वतंत्र आहेत. म्हणूनच पूर्णत्व प्राप्तीचे मार्गही असंख्य आहेत. Read More : प्रकृती नुसार विकासाचा मार्ग about प्रकृती नुसार विकासाचा मार्ग

आज उपलब्ध असलेल्या अशा असंख्य पर्यायातून आपल्या ऋचीप्रमाणे, क्षमता व मर्यादांचा विचार करून मार्ग निवडावा. ज्या मार्गातून निखळ आनंद व समाधान मिळते व ज्यामुळे अन्य कोणालाही उपद्रव होत नाही, झाली तर मदतच होते तो मार्ग योग्य समजून त्याच्यावर निष्ठेने आणि चिकाटीने वाटचाल करावी. प्रामाणिक जिज्ञासेतून तो मार्ग जाणून घेत त्याची निरंतर साधना करत त्याला आत्मसात करावे. त्याला आचरणात आणून हळूहळू ती आपली जीवनपद्धती व्हावी असा प्रयत्न करावा. विनोबांनी म्हटल्याप्रमाणे साधनेची पराकाष्ठा झाली की सिद्धी हात जोडून उभी राहाते. 
Read More : अशा योगमार्गावर निष्ठेने अविरत चालण्याचा संकल्प करू या. about अशा योगमार्गावर निष्ठेने अविरत चालण्याचा संकल्प करू या.

मानवी जीवन ज्या समष्टीमध्ये आणि सृष्टीमध्ये उभे आहे त्यांचा समग्र विचार हे भारतीय चिंतनपरंपरेचे व दर्शनांचे वैशिष्ट्य आहे. असा समग्र विचार करणारी न्याय, वैशेषिक, सांख्य, योग, वेदांत आणि उत्तर मिमांसा ही षडदर्शने भारतीय परंपरेत आहेत, त्यातले एक दर्शन म्हणजे योग. दर्शन म्हणजे केवळ तात्विक चर्चा नव्हे तर त्याची अनुभुती. Read More : योग एक दर्शन about योग एक दर्शन

सध्या योगाबाद्दल जिज्ञासा, चर्चा व प्रत्यक्ष अभ्यास करण्याची इच्छा वाढत्या प्रमाणात आढळून येते. पण बरेचदा योगाबद्दलचा दृष्टीकोन स्पष्ट असतोच असे नाही. एकदा ग्रामीण भागातील एक रुग्ण आला व म्हणाला, ”डॉक्टर तुम्ही औषधांबरोबर जादुटोणा ही करता असे कळले.” माझ्या लक्षात आले की मी रुग्णांना योगाभ्यासाचा जो सल्ला देतो, त्या संदर्भात तो बोलत होता. Read More : त्यामुळे योगाचे खरे स्वरूप जाणून घेणे गरजेचे आहे about त्यामुळे योगाचे खरे स्वरूप जाणून घेणे गरजेचे आहे

श्वसन ही शरिरात जन्मापासून मृत्यूपर्यंत अखंड सुरू असलेली क्रिया आहे. या क्रियेतील श्वास किंवा पूरकाच्या द्वारे हवेतील प्राणवायूच्या स्वरूपात शरिराला उर्जेचा पुरवठा होतो आणि प्रश्वास किंवा रेचकाद्वारे शरिरातील सूक्ष्म मळ असलेल्या रक्तातील कर्बाम्लवायूचे निष्कासन होते.
वातावरणातील हवा शरिरातील श्वसन यंत्रात प्रवेश करण्यासाठी श्वासनलिकेतला हवेचा दाब (758 mm hg) वातावरणातल्या हवेच्या दाबापेक्षा (760mm hg) कमी असतो, त्यामुळे हवा जास्त दाबाकडून कमी दाबाकडे या नियमाप्रमाणे वातावरणातून श्वासनलिकेत प्रवेश करते.
श्वसन प्रक्रिया
Read More : श्वास सजगता : प्राणायाम पूर्वतयारी about श्वास सजगता : प्राणायाम पूर्वतयारी